Chúc thí sinh thi tốt bằng... công thức toán
Bức ảnh gây chú ý đã được một tài khoản Facebook đăng hôm 9.12.2024, một ngày sau khi các tay súng của lực lượng đối lập mở cửa nhà tù Saydnaya của Syria và được chia sẻ rộng rãi theo sau sự sụp đổ của chính quyền cựu Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria.Trong ảnh, một cá nhân bị xích trong xà lim, với dòng chú thích bằng ngôn ngữ Bengal có nghĩa là "Nhà tù gương ở Syria". Đây là cụm từ được dùng để gọi trại giam Aynaghar của Bangladesh. Biệt danh nhà tù gương dùng để mô tả việc những tù nhân ở đây không bao giờ được gặp người khác, vì bị biệt giam.Tuy nhiên, bức ảnh được chia sẻ trên thực tế không được chụp bên trong nhà tù Syria, mà là một phần của Triển lãm ở Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh tại TP.HCM, cụ thể là tái hiện lại cảnh tượng tù nhân bị tra tấn trong "chuồng cọp" ở nhà tù Côn Đảo.Hãng tin AFP là bên phát hiện vụ "mượn ảnh" và thông tin lại cho đúng sự thật vào hôm 2.1.Bảo tàng trên đường Võ Văn Tần, Q.3 có khu trưng bày về "Chế độ lao tù", theo đó tái hiện một phần nhà tù Côn Đảo, được Pháp xây dựng năm 1862 để giam giữ những tù phạm được cho là nguy hiểm với chế độ thực dân.Tính đến năm 1975, nhà tù Côn Đảo ước tính đã giam giữ 200.000 tù nhân, trong đó khoảng 20.000 người thiệt mạng. Nơi khét nhất của nhà tù Côn Đảo là "chuồng cọp", chuyên biệt giam, tra tấn những tù nhân chính trị cao cấp.Một loạt doanh nghiệp bị xử phạt tiền tỉ trước kỳ nghỉ Tết Giáp Thìn 2024
Theo đó, UBND TP.Thủ Đức yêu cầu Phòng GD-ĐT TP.Thủ Đức căn cứ vào danh sách trẻ 5 tuổi (sinh năm 2020) vào lớp lá và trẻ 6 tuổi (sinh năm 2019 vào lớp 1) và học sinh hoàn thành chương trình tiểu học vào lớp 6 tham mưu UBND TP.Thủ Đức xây dựng kế hoạch phân tuyến tuyển sinh đầu cấp năm học 2025-2026 theo địa bàn khu phố mới và sử dụng bản đồ GIS để xác định khoảng cách của học sinh từ nhà đến trường. UBND TP.Thủ Đức yêu cầu phòng GD-ĐT kết hợp với các trường trên địa bàn, nắm bắt điều kiện cơ sở vật chất, phòng học, khả năng tiếp nhận của các trường để điều phối phân tuyến tuyển sinh đầu cấp hợp lý, không gây quá tải hay tạo áp lực cho nhà trường trong việc bố trí phòng học và đảm bảo thực hiện Chương trình GDPT 2018.Bên cạnh đó, UBND 34 phường chỉ đạo việc điều tra lập danh sách trẻ trong độ tuổi tuyển sinh chính xác diện cư trú; tổ chức họp với ban điều hành khu phố mới thống nhất phân tuyến tuyển sinh theo địa bàn khu phố mới đối với tất cả trẻ 5 tuổi vào lớp lá, trẻ 6 tuổi vào lớp 1 và học sinh hoàn thành chương trình tiểu học vào lớp 6.Đồng thời chịu trách nhiệm và thông tin rộng rãi đến người dân trên địa bàn về bảng dự kiến phân tuyến tuyển sinh để tạo sự đồng thuận thống nhất cao.Song song, chính quyền TP.Thủ Đức yêu cầu UBND 34 phường thông báo rộng rãi bằng nhiều hình thức đến phụ huynh có con em đến tuổi đi học cung cấp bản photo: Giấy khai sinh có mã định danh; giấy tờ có xác nhận địa chỉ, tình trạng cư trú hiện tại để làm căn cứ phân tuyến tuyển sinh (có thể là thông báo về kết quả giải quyết, hủy bỏ đăng ký cư trú mới nhất theo mẫu CT-08 hoặc mẫu CT-07 hoặc thông báo số định danh cá nhân…) gửi cho ban điều hành khu phố hoặc giáo viên chuyên trách phổ cập giáo dục, xóa mù chữ phường lập danh sách trước ngày 31.3, và cung cấp chính xác số điện thoại của cha hoặc mẹ để thực hiện công tác tuyển sinh trực tuyến.UBND phường và giáo viên chuyên trách phổ cập giáo dục, xóa mù chữ chịu trách nhiệm về việc điều tra lập danh sách chính xác và báo cáo số liệu trẻ trên địa bàn để làm cơ sở phân tuyến tuyển sinh năm học 2025-2026. Thời gian nộp danh sách và file danh sách học sinh về phòng GD-ĐT chậm nhất là ngày 5.4.Cũng trong chỉ đạo về việc chuẩn bị cho công tác tuyển sinh đầu cấp, UBND TP.Thủ Đức yêu cầu các trường học từ mầm non đến THCS có nhiệm vụ thông báo đến phụ huynh học sinh có con em sinh năm 2020 chuẩn bị vào lớp lá, sinh năm 2019 chuẩn bị vào lớp 1 và học sinh đang học lớp 5 nộp giấy tờ có thông tin địa chỉ theo địa bàn khu phố mới, tình trạng cư trú hiện tại và mã định danh để làm căn cứ phân tuyến tuyển sinh. Thường xuyên cập nhật bổ sung kịp thời dữ liệu học sinh vào trang cơ sở dữ liệu ngành giáo dục, nhất là những trường hợp học sinh mới chuyển đến nhập học tại trường. Thời gian cập nhật thông tin học sinh trên cơ sở dữ liệu ngành giáo dục hoàn tất trước ngày 31.3.
Những điểm nghỉ dưỡng đẹp quên lối về ở Nhật Bản khi du lịch vào mùa thu
Nắng nóng có khả năng kéo dài đến khoảng ngày 15.5. Trong giai đoạn nửa cuối tháng 5, gió mùa tây nam có xu hướng hoạt động mạnh dần nên mưa có khả năng gia tăng hơn ở khu vực Tây nguyên và Nam bộ; tình trạng khô hạn có xu hướng giảm dần.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature Medicine ngày 3.2 đã phân tích các mẫu mô não, gan và thận từ 28 người tử vong năm 2016 và 24 người tử vong năm 2024 tại bang New Mexico (Mỹ) cho thấy trung bình có hơn 3.000 microgram nhựa với mỗi gram tế bào ở những người tử vong năm 2016. Con số này tăng thành 5.000 microgram với những người tử vong năm 2024. Các nhà khoa học cũng phát hiện xu hướng gia tăng các hạt vi nhựa trong mô não từ những người tử vong giai đoạn năm 1997 - 2013 tại Mỹ, ngoài ra nồng độ vi nhựa cao hơn nhiều trong mô não so với gan và thận.Theo The Guardian, cơ thể con người ngày càng bị nhiễm vi nhựa - những hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm. Chúng đã được phát hiện có trong máu, tinh trùng, sữa mẹ, nhau thai và tủy xương. Loại nhựa phổ biến nhất được tìm thấy là polyethylene, được sử dụng trong túi nhựa, bao bì thực phẩm và đồ uống. Nó chiếm trung bình 75% tổng lượng nhựa được sản xuất.Một nghiên cứu khác ngày 30.1 chỉ ra ô nhiễm vi nhựa ngày càng tăng trong nhau thai của trẻ sinh non, ngoài ra còn có nghiên cứu trên chuột phát hiện ra rằng vi nhựa có thể chặn các mạch máu trong não của chuột, gây tổn thương thần kinh, dù lưu ý rằng mạch máu của con người lớn hơn nhiều so với chuột.Theo các chuyên gia, tác động của vi nhựa đến sức khỏe con người chưa được xác định rõ ràng, song chúng được cho là có liên quan đến chứng đột quỵ và đau tim. Ngoài ra, nồng độ vi nhựa được phát hiện cao hơn khoảng 6 lần trong các mẫu não của những người mắc chứng suy giảm trí nhớ. Các nhà khoa học cho rằng cần có thêm những nghiên cứu để hiểu rõ hơn về con đường tiếp xúc với vi nhựa, cũng như rủi ro sức khỏe của nhựa tác động đến các mô của con người.
Chuyện điện 'lạ' ở chung cư tôi...
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.
